Mevcut verilere göre kentsel dönüşüme sokulan 11 mahallede 2403 ev yıkılmıştır. 8 Mahalle bu yıkımdan ciddi şekilde etkilenerek yok olmuştur. Bu mahalleler elli yıl öncesine kadar Nevşehir kent merkezini oluşturmakta idi. Sonradan alınan kentsel dönüşüm kararlarıyla tarihsel mahallelerin yok olması devam edegelmektedir.

Şemsettin Sami, Kamus-ül-Alam adlı kitabında 1870 yılında Nevşehir’de 8.528 Rum, 469 Ermeni ve 29.194 Müslüman yaşadığını yazmaktadır. Gayrimüslim ahalinin özellikle Kale çevresindeki Cumhuriyet Mahallesinde ve Karasoku Mahallesinde yaşadığı bilinmektedir.

“Nevşehir Kazası’na ve Karyelerine bağlı mahalle isimleri incelendiğinde, Kaya Camii, Camii Cedid, Camii Atik, Tahta Camii Mahalleleri isimlendirilmelerinde camii isimleri, Hacı İbrahim Ağa, Mehmed Bey Mahalleleri isimlendirmelerinde şahıs isimleri, Dere Mahallesi isimlendirilmesinde coğrafi isim, Hristiyan Aşağı, Hristiyan Orta Mahalleleri isimlendirmelerinde dini isimler, Protestan ve Ermeni Katolik Mahallesi isimlendirmelerinde mezhep ve ırk isimleri kullanılmıştır” (Kadir Çıtak). 

Beş yıl önce İspanya’ya gitmiştim. Yahudilerin İspanya’dan beş yüz yıl önce atıldığı ve Osmanlıya sığındığı bilinmektedir. Yahudi mahallesi kalmadığı halde tabelalar turistleri Yahudilerin yaşadığı bölgeye yönlendiriyordu. Her yıl olmayan Yahudi Mahallesini görmek için binlerce turistik geldiğini öğrendim. Gerek Hıristiyanlık öncesi dönem ve gerekse sonrası dönemde yapılan tüm yapılar bizim kültürümüze renk katan ve güzellik veren, zenginleştirenyapılardır. Bunların yok edilmesi yerine korunması gerekirdi.

Kale Mahallesi olarak bilinen ve Kentsel Dönüşüme sokulan bölge Nevşehir’in ilk yerleşim alanıdır.1718-1719 Yılları arasında Damat İbrahim Paşa tarafından yaptırılan Kara Camii, 1746 yılında yapılan Orta Bekdik Cami bu bölgededir.

Kale ve çevresinde bulunan tüm tarihi mekanların ve binaların restore edilerek korunması ve turizme açılması daha iyi olurdu diye düşünüyorum. Bu bölge de oturan insanlarımıza da TOKİ tarafından başka bir yerleşim alanında daire verilmesi mümkündü. O nedenle zamanın  TOKİ yetkilileri ve önceki  Nevşehir Belediye Başkanın aldığı yanlış karar Nevşehir ve Kapadokya tarihine büyük zarar vermiştir.

BEKDİK (BEĞDİK) MAHALLESİ

Ş. Koçhisar'da bulunan Türkmen boylarından Bekdik aşiretine mensup 79 hane ise Nevşehir’e iskan edildiler. Bekdik Mahallesini kurdular. Bunlar, 1530 defterine göre Kara Karacalar-Kara Bekdiklerdir. Tarihçi Cevdet Türkay’da Aksaray-Nevşehir yerleşimli gösterilen Akkaş Bekdikler de Nevşehir’e iskan edilmişlerdir. 

Koçhisar’dan Nevşehir’e getirilerek Kahveci Dağı eteklerinde iskana tabii tutulan Bekdik Türkmenleri kendilerine verilen arsalara ev yapmaları şartıyla bölgeye  iskan edilmişlerdir. (5 Mart 1948 Niğde Gazetesi)

Yok olan Bekdik Mahallesinin adını yaşatmak amacıyla Nevşehir Belediye Meclisi, 07.12.2018 Gün ve 85 sayılı kararıyla M. Akif Ersoy Mahallesini bölerek bir kısmına Bekdik adını vermiştir. 

2010 sayımlarına göre mahallede 379 kişi yaşarken 2019 yılında yaşayan  kişi bulunmamaktadır.

Ankara Hukuk Fakültesi öğretim üyesi, Danışma Meclisi üyesi, Prof. Dr. Ahmet Necip Bilge Bekdik Mahallesinde dünyaya gelmiştir.

CAMİ ATİK MAHALLESİ

Adını camiden aldığı sanılmaktadır.

2010 sayımlarına göre mahallede 94 kişi yaşarken 2019 yılında yaşayan  kişi bulunmamaktadır.

Bu mahallede yaşayan insanlarımızın anıları da değerli tarihsel yapıları da çöpe gömülmüştür. 

CAMİ CEDİT MAHALLESİ

Cami-i Cedit Mahallesi’ndeki, cami, medrese, sıbyan mektebi, imaret, kervansaray, hamam ve iki çeşmeden oluşan Damat İbrahim Paşa Külliyesi, Nevşehir’in en ünlü yapılar topluluğudur. 

2010 sayımlarına göre mahallede 331 kişi yaşarken 2019 yılında yaşayan  kişi sayısı yeni açılan yerleşim yerleriyle birlikte 628 olarak tespit edilmiş bulunmaktadır.

CUMHURİYET MAHALLESİ

Rumların 1924 mübadelesi ile bölgeyi terk etmelerinden sonra boşaltılan Rum Mahallesi günden güne bakımsız hale geldi ve birçok yapı ve tarihi binalar zaman içerisinde yıkılarak yok oldu. 1924 Mübadelesi öncesinde Nevşehir’de yaşayan Rumlar, ‘Kahveci Dağı’ olarak adlandırılan dağın eteklerinde bir mahalle oluşturmuşlardı. Bugün halk arasında Rum Mahallesi olarak bilinen bölgede eskiden, Rum Baş, Rum Orta ve Rum Aşağı olmak üzere üç bölümlü bir Rum Mahallesi yer alıyordu. Bu Mahalle de TOKİ kentsel dönüşümünden nasibini alarak 2013 yılında sınırları silinmiştir.

2009’da başlayan proje ile şehrin eski merkezi Cumhuriyet Mahallesi’nde kilise ve camiler ile belirlenen birkaç bina dışında taş taş üstünde kalmadı. Antik Yunan tiyatrolarında olduğu gibi yukarıdan aşağıya basamaklı şekilde yapılandırılan bölgedeki konak tipi gösterişli evler, çeşmeler, dükkanlar ve okullar, yerle bir edilmiş durumdadır.

Nevşehir Belediyesi 1867 Yılında Kurulmuş olup, İkinci Belediye Başkanı seçilen, 1871-1896 yılları arasında Belediye Başkanlığı yapan Yorgi Konstankilidis bu mahallede doğup büyümüştür.  

2010 sayımlarına göre mahallede 1026 kişi yaşarken bir süre mahalle boş kalmış yeni yerleşimle 2019 yılında yaşayan  kişisayısı 75 gözükmektedir.

DERE MAHALLESİ

Dere Mahallesi adını çukur içinde bulunmasından almıştır.

2010 sayımlarına göre mahallede 48 kişi yaşarken 2019 yılında yaşayan  kişi bulunmamaktadır. Dere Mahallesinde de tarihi çeşmeler bulunmaktadır. Koskoca bir mahalle anılarıyla birlikte tarihten silinmiştir

ESKİLLİ (ESKİL) MAHALLESİ

Eskil bir Türkmen boyunun adıdır. Nevşehir’e Aksaray dolaylarından gelerek Nevşehir Kalesinin güney-doğu kesimine yerleşen 65 aileden oluşmuştur(Nevşehir Evkaf Defteri s.11 cemaat-i Türkman-ı Eskil). Halen Aksaray’ın Eskil ilçesi vardır. Cumhuriyet ve Memiş Bey Mahalleleri arasındadır.

2010 sayımlarına göre mahallede 39 kişi yaşarken 2019 yılında yaşayan  kişi bulunmamaktadır.

Damat İbrahim Paşa tarafından bu bölgeye yerleştirilen Eskil aşiretinin anılarını geri getirmek mümkün değildir.

HERİKLİ MAHALLESİ  

Tarihi Herikli Mahallesi de daha sonradan kenstel dönüşüm projesine dahil edilmiştir.

Damat İbrahim Paşa’nın iskân politikası neticesinde H. 1140 (1727), 1141 (1728), 1142 (1729) tarihli fermanlar ile yörede bulunan Boynuincelü Türkmenlerine tabi bazı aşiretlerle birlikte Heriklilerden de 107 hanenin kendi adını verdikleri Nevşehir merkezindeki Herikli (mahalli söyleyişle Helikli) mahallesine yerleştirildikleri tespit edilmiştir.

KAPUCUBAŞI MAHALLESİ

Bu mahalle kısmen yıkılmıştır. İçişleri Eski Bakanlarından Ata Atabey bu mahallede doğup büyümüştür. 

KARASOKU MAHALLESİ 

Nevşehir merkezde yapılmış olan Post-Bizans kilise sayısı üçtür. Bunlardan biri Karasoku Mahallesi’nde Karasoku Camisi yakınlarında yapılmış olan Ermeni Kilisesi’dir. Bu kilisenin çevresinde 100 kadar evden oluşan geniş bir Ermeni Mahallesi bulunuyordu. Yaşlıların ‘kisle’ olarak adlandırdıkları bu mevkii, şimdiki Nar Caddesi’nin batı tarafında kalmaktadır. Ermeni Kilisesi şehrin yeniden yapılandırılması sırasında yıkılmış ve yerine blok apartmanlar inşa edilmiştir. İki katlı ve localı bir yapısı olan kilisenin bazı taşlarından 1950 yılında inşa edilen Nevşehir Lisesi’nin giriş merdivenlerinin yapıldığı bilinmektedir. Bu kiliseden günümüze başka bir kalıntı ulaşmamıştır. Diğer iki kilise ise Rum Mahallesi’nde bulunmaktadır. Ortodoks Rumlar tarafından yapılmış olan bu kiliseler, bugün sadece çan kulesi bize ulaşmış olan Çanlı Kilise ve sonradan bir süre cezaevi olarak da kullanılmış olan Meryemana Kilisesi’dir. Mahalle tamamen yok olmasa da yıkımdan nasibini almıştır.

2010 sayımlarına göre mahallede 1197 kişi yaşarken 2019 yılında yaşayan  kişi sayısı 1203 olarak tespit edilmiş bulunmaktadır.

MEMİŞ BEY MAHALLESİ

Memiş Bey Mahallesinde tarihi Halil Bey Çeşmesi vardır. 

2010 sayımlarına göre mahallede 54 kişi yaşarken 2019 yılında yaşayan  kişi bulunmamaktadır.

MUSA PAŞA MAHALLESİ

Adını Osmanlı döneminde görev yapan Bent Nazırı Nevşehirli Musa Paşa’dan aldığı sanılmaktadır. 

2010 sayımlarına göre mahallede 84 kişi yaşarken 2019 yılında yaşayan  kişi bulunmamaktadır.

RAŞİTBEY MAHALLESİ

Raşit Bey, Mahallesini ismini Nevşehir Voyvodası iken Midilliye sürülen Raşit Beyden almaktadır. (Oğuz Özdem  Yaşanmış Nevşehir Hikayeleri Nevşehir Valiliği Yayını)

2010 sayımlarına göre mahallede 281 kişi yaşarken 2019 yılında yaşayan  kişi 224 olarak tespit edilmiş bulunmaktadır.

TAHTA CAMİ MAHALLESİ 

Adını 1730 Yılında Damat İbrahim Paşa tarafından yaptırılan Tahta Cami’den almıştır. Cami avlusunda o dönemin kadılarına ait mezarlar bulunmaktadır.

Bir zamanlar kentin en merkezi ve zenginlerinin yaşadığı bir mahalle iken yok olmuştur. Eski Sağlık Bakanlarından Prof. Dr. Ragıp Üner bu mahallede doğup büyümüştür. 

2012 sayımlarına göre mahallede 169 kişi yaşarken 2019 yılında yaşayan  kişi bulunmamaktadır.

Damat İbrahim Paşa’yı öldürüp İstanbul’da eserlerini yıkan isyancılar, Nevşehir’deki eserleri de yıkmak için harekete geçmiş ve Üsküdar’a kadar gelmişlerdi. Kuşkusuz kale ve çevresindeki mahalleler Damat İbrahim Paşa eseri idi. Korunması gerekirdi. Nevşehir’e, Nevşehir tarihine yazık edilmiştir.

Yararlanılan Kaynaklar;

-Sedat Bayrakal; Nevşehir Kalesi ve Çevresindeki Osmanlı Mimari Dokusu, dergipark.org. (Erişim 05.07.2020) 

-Kadir Çıtak; 8.Numaralı Şer’iye Siciline Göre Nevşehir’de Sosyal Hayat, Hacıbektaş-i Veli Üniversitesi, SBE Yüksek Lisans Tezi,2017

-Zeynep Korkmaz; Nevşehir ve Yöresi Ağızları , Türk Dil Kurumu Yayını,1994

-Dr. Emrah Şıkoğlu, Dr Handan Arslan Nevşehir Şehir Coğrafyası