Ramazan veya ramazan ayı (Arapça: Ramadan), Hicri takvime göre yılın dokuzuncu ayıdır. İslamiyette ramazan, oruç tutma ayıdır ve kutsal kabul edilir.

Ramazan, "ramaza" (çok sıcak olma) kökünden gelir. Bunun nedeni muhtemelen ramazan orucu ibadeti ilk uygulanmaya başlandığında yaz aylarına tekabül ediyor olmasıdır.

Ramazan, İslam öncesi Arap ay takviminde temmuz-ağustos aylarına verilen isimdir. Bu takvimde aylar 12+1 sistemi (3 yılda bir ilave edilen 1 ay) sayesinde en fazla 30 günlük kaymalarla yılın aynı zamanlarında yaşanmaktaydı.

Günümüzde ramazan ayının zamanı Ömer'in halifeliği zamanında düzenlenen Hicri takvime göre belirlendi.

Hicri takvim, bir ay takvimi olduğu için yıllar, Miladi takvimden 11-12 gün daha kısadır. Bunun sonucu olarak ramazan ayı her sene Miladi takvimde öne kayar. Yaklaşık olarak her 32 senede bir, ramazan ayı aynı tarihlere denk gelir.

Ömer'in hilafeti zamanında Arap yarımadasında Persler, Romalılar ve başka medeniyetlerin kullandıkları güneş ve ay takvimleri vardı. Hicaz-Asir bölgesinde ise hem güneş hem de ay takvimi kullanılıyordu. Takvim oluşturma fikri ortaya çıkınca yapılan istişareler sırasında sahabeden Ali bin Ebu Talib, oluşacak takvimin peygamberin Medine'ye hicretini başlangıç tarihi olarak önermişti. Bu görüş kabul edilmiş, fakat peygamberin hicretinin ay takviminin ilk ayı olan muharreme değil de rebiülevvele denk gelmesi sonucunda tarih geriye alınmıştır. Buna göre Hicri takvimin başlangıcı, Miladi 23 Temmuz 622'ye denk gelir, yılın dokuzuncu ayı da böylece ramazan olmuş olur. Ramazan ayından önceki Hicri ay şaban, ramazandan sonraki ay ise şevval ayıdır.

Hicri takvimin salt ay takvimi olması sebebiyle, bu takvimdeki ayların mevsimlerle ilişkisi yoktur; yani her ayın, güneş takvimine göre her yıl pozisyonu değişir ve böylece mevsimler arasında gezinen aylar, belirli bir mevsimin ayı olmazlar. Bu sebeple ramazan ayı ve oruç dönemi her yıl değişir.

Kuran’ın ilk ayetlerinin vahy edildiği Kadir gecesi bu ayın içindedir. Hangi gün olduğu bilinmemekle birlikte Ramazan ayının 27. gecesi Kadir gecesi olarak kabul edilir.

Kadir gecesi ile ilgili Kuran’ın 97. suresi olan Kadir suresinin ilk üç ayeti şöyledir:

“Şüphesiz, biz O'nu Kadir gecesinde indirdik. Kadir gecesi bin aydan daha hayırlıdır.”

Bakara suresine göre Kuran’ın İslam peygamberi Muhammed'e gönderilmesi ramazan ayında başlamıştır ve bu ay içinde "oruç" tutmak Müslümanlara emredilmiştir. İlgili ayet şöyledir:

“O ramazan ayı ki irşad için, hak ile batılı ayırt eden, hidayet ve deliller halinde bulunan Kuran, onda indirildi. Onun için sizden her kim bu aya erişirse oruç tutsun. Kim de hasta veya yolculukta ise tutamadığı günler sayısınca diğer günlerde kaza etsin. Allah size kolaylık diliyor, zorluk dilemiyor. Bir de o sayıyı tamamlamanızı ve size gösterdiği doğru yol üzere kendisini yüceltmenizi istiyor. Umulur ki, şükredesiniz!” (Bakara 185)

Bu ay boyunca gündoğumundan önceki alacakaranlık ile günbatımından sonraki alacakaranlık arasında yemek-içmek ve cinsel ilişkide bulunmak Müslümanlara yasak kılınmıştır. Mükellef olan Müslümanların ramazan orucunu tutması farzdır.